آداب و رسوم گیلان در آینه رمضان

بسیاری از آداب و رسوم ماه رمضان یا فراموش شده و یا در آستانه فراموشی قرار گرفته است بنابراین ضروری است برای ثبت و حفظ این گنجینه‌های خاطره‌انگیز اقداماتی صورت گیرد.

ماه رمضان برای مسلمانان تنها یک آیین مذهبی ویژه نیست، یک فرهنگ است که در درون هر فرد مسلمان فارغ از رنگ و نژاد، نهادینه شده است و ایرانیان مسلمان نیز از این جریان مستثنی نیستند.

رمضان برای ایرانیان یعنی نوستالژی، گذشته و کودکی‌های فراموش شده، یعنی حال و هوای نشستن در کنار سفره سحری، شوق و انتظار نشستن در کنار سفره افطار، شنیدن طنین دعای ربنا…به راستی آیا رمضان هنوز حال و هوای گذشته را دارد؟

به گزارش ایکنا بسیاری از آداب و رسوم ماه رمضان یا فراموش شده و یا در آستانه فراموشی قرار گرفته است بنابراین ضروری است برای ثبت و حفظ این گنجینه‌های خاطره انگیز ایران اسلامی، اقداماتی صورت گیرد.
بیش از ۱۰۰ غذا و ۳۰ نوع نان خانگی در شهرهای مختلف ایران وجود داشته که در ماه رمضان پخته می‌شده و امروز همچون بسیاری از آداب و رسوم های این ماه از بین رفته است. گیل مردان و گیل زنان در طول سده‌های گذشته از غذاهای محلی مانند کشمش پلو، رشته پلو، کوکو سبزی، شیر برنج، رشته خشکار و گل پالوده در سفره سحری و غذاهایی چون حلوا، کشمش پلو، رشته‌پلو، کاکا و فیرنی بر سر سفره افطاری استفاده می‌کردند.

چهره‌ شهرها و روستاهای گیلان از نیمه‌ ماه مبارک شعبان دگرون می‌شود و ‌ مردم به جنب و جوش و تکاپو افتاده و خود را برای استقبال از ماه مبارک رمضان ماه عبادت، پرهیز از گناه و نزدیک شدن به پروردگار آماده می کنند.

در گذشته خانه تکانی یک رسم پیشوازی مهم برای رمضان بوده است و تقریباً همه خانواده ها به خانه تکانی کامل قبل از رمضان مانند شب عید نوروز اهتمام داشته  ‌اند. مرمت و سفید کردن خانه با گچ نیز در آستانه ماه رمضان یک رسم مألوف بوده است. جالب آنکه اعتقاد بر این بود اگر خانه تکانی توسط دختران دم بخت انجام شود، برکت رمضان آنها را تا رمضان دیگر به خانه بخت خواهد فرستاد.

چند روز قبل از آغاز ماه رمضان، مردم به نظافت و پاکسازی خانه‌ ها، محله ‌ها، بازارها، دکان ها، تکیه ‌ها، مساجد و حسینیه ‌ها می ‌پردازند، خانه ‌تکانی، تمیز کردن و تهیه مایحتاج ماه رمضان از دل‌ مشغولی های این روزهای مردم است.

پیشاشو در گیلان

در برخی شهرهای گیلان از جمله رشت، رودسر، بندرانزلی و سایر مناطق به پیشواز رفتن ماه رمضان را «پیشاشو» می گویند و اکثر مردم روزه گرفتن در پیشواز ماه رمضان را مستحب می ‌دانند و بر انجام این امر مصر هستند.

هدیه دادن به نوجوانانی که تازه به سن تکلیف رسیده‌اند و می‌خواهند برای نخستین بار روزه بگیرند از دیرباز در میان خانواده ‌های گیلانی مرسوم بوده است. این هدیه در واقع تشویق کوچک‌ترها برای شروع روزه گرفتن در ماه رمضان بوده و غالبا توسط بزرگ خانواده به نوجوانان اهدا می‌شود.

شنیدن بانگ «سحر شده خواب نمانید» در گیلان منحصربفرد است که نوید از نزدیک شدن به وقت سحر می دهد، در گذشته های دور بیشتر شاهد شنیدن این بانگ از گلدسته‌ مساجد و بام برخی خانه ‌ها بودیم تا کسی خواب نماند اما متأسفانه این رسم قشنگ در ورای زندگی ماشینی امروزی کمرنگ شده است.

تنظیم وقت سحر با ستاره میزان

از دیگر رسوم منسوخ شده گیلان در ماه رمضان تنظیم وقت سحر با ستاره میزان است. برخی از کوه نشینان گیلان چشم بر ستاره میزان یا ششه داشتند که مجموعه شش ستاره است که وقتی از شرق آسمان طلوع می  کند زمان بیداری است و چون یک سوم آسمان را طی کند غذا بر آتش می ‌نهند و وقتی در افق مغرب غروب کرد دیگر باید دست از طعام خوردن بکشند که در هر دو مورد تقسیم سه گانه زمان قابل توجه است.

از آنجا که در گذشته وسایل ارتباط جمعی مانند رادیو، تلویزیون و حتی ساعت وجود نداشت مردم گیلان با استفاده از روش های مختلف از جمله «ستاره شب» که به ستاره شام معروف است صدای شلیک تیر، صدای زنگ، آواز خروس که در اصطلاح محلی به آن سوکله‌ سوم (خروس ‌خوان)‌ می ‌گویند‌ از خواب بیدار می ‌شدند.

اما امروز با استفاده از وسایل ارتباط جمعی زمان سحر را تشخیص می‌ دهند و در زمانی که از خواب برمی‌ خیزند،‌ صدای مناجات از مساجد به گوش می ‌رسد. در همه جا امروزه گردش عقربه‌ های ساعت جای بانگ خروس و حساب گردش ستاره را گرفته و جعبه جادویی رادیو و تلویزیون نیز آوای مناجات را هنگام سحر به در خانه ‌ها می ‌برد‌.

نظافت و خانه‌تکانی، خرید لوازم چای خوری و سفید کردن ظروف مسی، تهیه مایحتاج ماه مبارک رمضان، مراسم آشتی کنان، افطاردهی و فرستادن سحری و افطاری، پیراهن سلامت و روسری بخت گشایی و دست آخر مراسم ویژه عید فطر از آیین ‌هایی بودند که اجرای آنها در جای جای گیلان مرسوم بوده است.

یکی از مراسم های ماه رمضان دعوت از آشنایان و فامیل به هنگام افطاری است که در برخی از مناطق اهالی از یکدیگر در مسجد برای افطار پذیرایی می ‌کنند، افطاری دادن به عنوان نذری و دعوت از خویشاوندان عروس یا داماد به ویژه در دوران نامزدی تقریبا در تمام نقاط استان گیلان در ماه مبارک رمضان معمول است. در برخی مناطق و روستاهای استان گیلان مانند نومندان برای خیرات به اصطلاح «احسان آش» می  پزند و «افطار آشی» می ‌دهند.

امروز مردم گیلان نخست با نمک یا چای یا آب داغ روزه خود را باز می  کنند و غذاهای مرسوم افطار آنها نان، پنیر و سبزی خوردن، لوبیا پخته،‌ کباب، آش کشک، شامی، فرنی و حلوا است.آش نذری حضرت فاطمه زهرا(س)، شامی، کوکو، خرما،‌ رشته ‌خشکار، شیر،‌ فرنی و آبگوشت نیز سایر از غذاهای افطاری گیلانی هاست.

شاید گیلان تنها منطقه ایران باشد که جنب و جوش و گردش مردم در شب های ماه رمضان بیش از روزهای آن است. آلبالو، اخته، آلو و انجیر خیس‌ کرده به مقدار زیاد عرضه و خورده می ‌شود، تقریبا کمتر کسی است که بعد از افطار به خیابان و بازار بیاید و انجیر و آلبالوی خیس کرده نخورد.

نظافت مساجد و تکایا نیز رسم دیگری بوده که امروز هم از آن آثاری باقی است اما در گذشته بیشتر رونق داشته است. مراسم گلکاری مساجد نیز که قبل از رمضان برگزار می شد و طی آن ظاهر مسجد را پیراسته و با نوعی گل و گچ می‌اندودند یک سنت ثابت در گذشته بوده است.

سنت مهم و شایسته دیگری که در ایران رواج داشت و امروز رگه های ضعیفی از آن باقی است مراسم آشتی‌کنان بود. هر سال در آستانه رمضان بزرگان منطقه به سراغ خانواده ها، زن و شوهرها و کسانی که با هم کدورتی داشتند رفته و آنها را به مناسبت ورود به رمضان آشتی می دادند و اعتقاد داشتند کسانی که با داشتن کدورت از یکدیگر به رمضان وارد شوند طاعات مقبولی نخواهند داشت.