مقاله/ لحظه‌شناسی شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی برای زدون غبار از چهره حقیقت

 لحظه شناسی سیاسی با تاکید بر تبیین  نقش شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی

امیرحسین کبیری

مدیر دفتر خبرگزاری جمهوری اسلامی گیلان

چکیده

مردم و اهمیت حمایت های مردمی در نظام سیاسی برآمده از انقلاب اسلامی در مقایسه با سایر نظام هایی که بر آرای مردمی تکیه دارند، متمایز و خیره کننده است. این مهم در نوع نگاه بنیانگذار کبیر انقلاب به مردم در ابتنای نظام پس از سرنگونی رژیم پهلوی، استقرار نظام جمهوری اسلامی و کلام مقام معظم رهبری برجسته است.

امروزه از منظر جامعه شناسی سیاسی؛ از مردم به عنوان سرمایه های اجتماعی یاد می شود که در کنار سرمایه های فرهنگی و اقتصادی و دیگر انواع سرمایه، نقش یک کنشگر فعال را در میدان اجتماعی ایفا کرده و می توانند در رقابت با سایر کنشگران اجتماعی، به عنوان مقوم ارزش های آن جامعه، سیر مکانیکی و تک ساحت را متوقف و روندی پویا و حیات بخش به جوامع انسانی ببخشند.

در این نوشتار برآنیم تا نقش شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی در لحظه شناسی سیاسی و هدایت بخشی جوامع را با تاکید بر اهمیت این نهاد در پیوند گروه های مختلف اجتماعی و سیاسی و تجمیع آنها ذیل پیکره واحدی چون سرمایه اجتماعی واکاویم.

واژگان کلیدی: مردم، سرمایه اجتماعی، انقلاب اسلامی، شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، مقام معظم رهبری، ایران، سیاست ورزی

پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) بی­گمان بسیاری از تحلیل های سیاسی قرن بیستم را متحول کرد. اندیشمندان غربی بر این باور بودند که با تکیه بر نهادهای برآمده از مدرنیته و با اتکاء به ابزارهای رسانه ای خود می توانند اذهان عمومی را به سمت و سوی مورد پسند خویش هدایت کنند، در مواجهه با پدیده انقلاب اسلامی ایران ، کنج عزلت گزیدند تا بار دیگر تئوری های خود را مرور کرده و مصادیق آن را مجدداً ارزیابی کنند و یا دست­کم برای رویش این انقلاب برآمده از خواست ملت، نظریه ای بیابند تا از منظر جامعه شناسی خیزش مردمی کشوری کهن در قلب خاورمیانه با شرایط نسبتاً مرفه اقتصادی را تحلیل کنند فارغ از آنکه انقلاب ملت ایران علیه رژیم پهلوی صرفنظر از اعتراضات ملت به شرایط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی ؛ ریشه در نکته گیری، واخواهی و انتقاد به شرایط اجتماعی بود که با درک صحیح ، بهنگام و لحظه شناسی به­موقع امام راحل، به اعتراضی فراگیر بدل شد و در اوج چنین هنگامه ای است که امام(ره) با قاطعیت می فرمود «شاه باید برود»

انقلاب اسلامی مردم ایران نقطه عزیمت حرکت به سوی الگوی جامعه اسلامی بود که از گذرگاه تشکیل نظام اسلامی عبور کرد و به تشکیل دولت اسلامی رسید. در گذر این پیچ­های تاریخی، این مردم بودند که در سایه لحظه شناسی نخبگان دینی و سیاسی، توانستند فراز و نشیب های انقلاب را سپری کرده و سره را از ناسره تشخیص داده و صراط مستقیم را از کج راهه ها بازشناسند و کشتی انقلاب اسلامی را در تلاطم توفان‌های بی‌سابقه یاور باشند.

مهمترین سرمایه هر نظام سیاسی، حمایت های مردمی و پشتوانه اجتماعی گسترده ای است که در مقاطع حساس تاریخی، نقش موثر و تعیین کننده ای در معادلات ایفا می کند. در این میان؛ حکومتی موفق­تر است که بتواند سرمایه های بالقوه اجتماعی را به فعلیت درآورد و در سایه وحدت، شبکه‌ روابط اجتماعی را تقویت و امنیت ملی را تحکیم ببخشد. نتیجه این دو کار ویژه، کارآمدی و افزایش سرمایه اجتماعی است که می تواند زاینده و مولد باشد و با تکیه بر ارزش­ها و نگرش ها ، زمینه ایجاد اعتماد اجتماعی را فراهم آورده و پیوندهای اجتماعی را عمق بخشد.

مهمترین شاخص حمایت­های اجتماعی در الگوهای جامعه شناسی سیاسی؛ میزان اعتماد مردم به حاکمان و مشارکت عمومی در سیاست گذاری ها و تصمیم گیری های کلان است.  همه پرسی ها و انتخابات هایی که نظام های سیاسی برگزار می کنند، یکی از انواع جلوه های سنجش میزان اقبال مردم به حکومت است لیکن حقیقی ترین نوع حمایت های اجتماعی را باید در سالروز جشن ملی و مناسبت هایی دانست که به طور واقعی، رضایت یا نارضایتی شهروندان از نظام سیاسی را عینیت می بخشد.

در این میان گروه نخبگان نقش مهم و موثری در شکل­دهی به افکار عمومی در جهت ترغیب و تشویق آنها به مشارکت سیاسی یا بی­تقاوتی نسبت به خواست حاکمیت دارند. به تعبیر دقیق تر، فرهنگ سیاسی به عنوان جزئی از فرهنگ اجتماعی که شامل مجموعه ای از ارزش ها، عواطف و اخلاقیاتی که شکل ‌دهنده رفتار سیاسی و اجتماعی شهروندان است، در پیوندی همگون و وثیق با ساختار سیاسی می تواند در میزان مشارکت و دغدغه مندی افراد جامعه نسبت به مواضع حاکمیت تاثیرگذار باشد.

این امر به ارتباطات سیاسی درون جامعه بازمی گردد؛ فرایندی که بر اساس آن رهبران سیاسی از طریق مجراهای ارتباطی، اطلاعات شهروندان را نسبت به امور دولت عمق بخشیده و می کوشند زمینه مشارکت فعالانه آنان در تصمیم گیری های کلان و راهبردی را فراهم کنند.

 گروه نخبگان مورد تاکید این نوشتار فراتر از احزاب و تشکل های سیاسی است چراکه افق مورد نظر این گروه ها، به مواردی منحصر می شود که زمینه ادامه حیات آنها در سپهر سیاست و اجتماع را فراهم می آورد. آنچه در این سطور از آن به عنوان گروه نخبگان یاد شده؛ به افراد و نهادهایی اطلاق می شود که براساس آگاهی، نسبت به محیط پیرامون و جامعه خود احساس مسوولیت کرده و فراتر از منافع فردی به منافع اجتماعی می اندیشند.

تاسیس نهادی چون شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی به دستور امام راحل به منظور انجام فعالیت های تبلیغی در چارچوب ارزش ها و آرمان های انقلاب اسلامی بر همین مبنا تفسیر می شود چراکه این شورا ، فارغ از جناح ها و احزاب سیاسی به دنبال ترویج اندیشه های متعالی انقلاب و گرامیداشت مناسبت­هایی است که در پیوندی عمیق با خواست و اراده ملت قرار دارند. این مهم را می توان در برپایی مراسم بزرگداشت دهه فجر مشاهده کرد که از اولین اقدامات این شورا در بهمن ماه سال ۱۳۵۹ نیز می باشد. مقام معظم رهبری هم در دیدار اعضای‌ شورای‌ هماهنگی‌ تبلیغات‌ اسلامی‌ برگزاری منسجم مراسم های بزرگی چون دهه فجر را مرهون وجود این شورا دانستند و نبود آن را موجب بروز «ناسازگاری ها و اشکالاتی‌ فراوانی‌« خواندند و از این رو بر ضرورت ماندگاری شورای‌ هماهنگی‌ تبلیغات‌ اسلامی‌ تاکید کردند.(۱)

افکار عمومی از منظر جامعه شناختی؛ مجموعه‌ای از داوری‌های مردم درباره مسایل روز است که مورد پذیرش بیشتر جامعه می باشد. باید توجه داشت در شرایط کنونی که عمر نبردهای کلاسیک و نظامی به پایان رسیده و قدرت‏های بزرگ از طریق عملیات روانی و با به خدمت گرفتن حربه های روان­شناسانه سعی در جهت­دهی فکر ملت‏ها به منظور بهره‌برداری اقتصادی و سیاسی از آنها دارند، اهمیت افکار عمومی و قدرت هدایت آن از قدرت نظامی و اقتصادی نیز فزونی یافته و معادلات نظامی و سیاسی مرسوم را دگرگون ساخته است.

به تعبیر دقیق­تر آنچه در جنگ­های روانی از اهمیتی حیاتی برخوردار است، شناخت از وضعیت و روحیه نظام اجتماعی و برنامه‌ریزی برای هدایت آن می باشد. هرچند پرداختن به موضوع جنگ نرم هدف این نوشتار نیست اما این مقدار، به دلیل تقریب ذهن خواننده به اهمیت افکار عمومی و در عین حال، نقش موثر هدایت بخشی آن ذکر شد.

موضوعی که در کنار توجه به افکار عمومی باید مورد عنایت قرار گیرد، سرعت انطباق گروه های مرجع با شرایط زمانی و هدایت بخشی مردم در لحظه ای مشخص و بهنگام است که تاثیر بسزایی در بسیج توده ها دارد؛ نکته ای که از آن به لحظه شناسی یاد می شود. لحظه به معنای آن، یک چشم بر هم زدن و یک دم است. در چنین زمانی؛ راهکار و برنامه عملیاتی و علمی مدون همراه با افق ترسیم شده باید پیش روی نخبگان و گروه های مرجع باشد تا علاوه بر تبیین صحیح، بهنگام و واقعی مسائل روز، ابعاد غفلت از آن را نیز برای افکار عمومی مشخص کنند.

یکی از مهمترین ویژگی نهادی چون شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی به عنوان یکی از گروه های مرجع جامعه اسلامی ایران، لحظه شناسی آن در بسیج توده ها ، آگاه کردن آنها از شرایط روز و همچنین اهمیت بخشی به حضور فعالانه مردم در صحنه سیاست و اجتماع است.

از آنجایی­که سیاست اسلامی راه هدایت جامعه به سوی خیر و صلاح است، بنابراین شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی نیز در راستای وظایف ذاتی خود که ایجاد تمهیدات لازم برای حضور مستمر مردم در پاسداری از دستاوردهای انقلاب و ارزش­های آن است، با شناخت دقیق از “لحظه” ، مقدمات حضور شهروندان جامعه اسلامی برای اعلام مواضع آشکار در قبال سیاست های روز را فراهم می کند؛ نکته ای که در تعبیر رهبر معظم انقلاب از شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی به عنوان « پرسابقه‌ترین نهاد نظام جمهورى اسلامى که براساس یک نیاز واقعى و صادقانه در کشور به وجود آمد»  نیز مشهود است. معظم له در ادامه از این نهاد به مجموعه ای که « همچنان در خط درست و در صراط مستقیمى حرکت کرده ، لحظه‌ها را شناخته و کار مناسب آن لحظه را انجام داده» یاد کرده اند.(۲)

اگرچه برپایی مراسم های گرامیداشت دهه فجر در طول بیش از سه دهه ای که از عمر پربرکت انقلاب اسلامی می گذرد، از جمله وظایف شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی بوده؛ اما آنچه این نهاد انقلابی را به عنوان یکی از گروه های مرجع جامعه اسلامی متمایز ساخته؛ لحظه شناسی آن برای زدون غبار و گرد از چهره حقیقت و عیان کردن واقعیت است و در پرتو این نورافشانی، مردم نسبت به حضور و اعلام موضع شفاف لحظه ای درنگ نکرده و تمام عیار به صحنه می آیند. دو واقع مهم که مؤید این مدعاست؛ ۲۳ تیرماه سال ۷۸ و نهم دی ماه سال ۸۸ است.

این لحظه شناسی به مدد هوشیاری شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی در برپایی اجتماع بزرگ و بی نظیر مردم در جامعه ای است که در این دو زمان به دلیل شرایط حساس و غفلت برخی خواص و نخبگان، زمینه طمع ورزی دشمنان را فراهم کرده و این حضور بهنگام و بسیج سرمایه عظیم اجتماعی موجب شد نه تنها توطئه های دشمنان خنثی و چشم طمع آنان کور شود، بلکه دسیسه های مختلف برای ایجاد شکاف بین دولت و ملت را نیز برملا کرد و از رهگذر این بصیرت افزایی، اعتماد بین مردم و حاکمیت تقویت و شاخصه های بالای مشارکت سیاسی ملت نیز به رخ جهانیان کشیده شد.

در واقع حرکت عظیم ملت در ۲۳ تیرماه ۷۸ و حماسه میلیونی نهم دی، علاوه بر آنکه یکی از قله های افتخار انقلاب اسلامی و اوج ارادت مردم به نظام اسلامی است؛ برگ های زرینی در تاریخ این مرز و بوم است که در سایه نقش آفرینی صحیح و لحظه شناسی گروه های مرجع صورت گرفت. موضوعی که در بیان مقام معظم رهبری نیز بر آن تاکید شده «شناختن موقعیت، فهمیدن نیاز، حضور در لحظه‌ مناسب و مورد نیاز اساس کار است که مؤمن باید این را هم با خود همراه داشته باشد تا بتواند وجودش مؤثر بشود … شوراى هماهنگى تبلیغات این خصوصیت را داشته، نشان داده است؛ هم در دهه‌ اول، در اوضاع و احوال گوناگون آن دهه – در دوران دفاع مقدس، قبل از دفاع مقدس، بعد از دوران دفاع مقدس – هم بعد از رحلت امام در مناسبت هاى مختلف که قله‌هایى را در تاریخ ما به وجود آورد»(۳)

در نظام­های سیاسی دنیا جشن ها، مراسم ها،‌ مناسک، جشن استقلال و جشن ملی از جمله توانایی های نمادین سیاست گذاری ها و کارویژه های نظام سیاسی محسوب می شود. یک نظام سیاسی اگر بخواهد به حیات بالنده و کارآمد خود ادامه دهد و در برابر آفات مصون باشد؛ باید این مراسم ها را در اولویت برنامه ریزی های راهبردی خود قرار دهد بر همین اساس؛ رهبران سیاسی در هر جامعه ای می کوشند از مراسم ها و توانایی های نمادین برای اداره نظام سیاسی استفاده کنند.

آنچه در نظام اسلامی ایران از مراسم و مناسبت ها یاد می شود؛ زنده نگه داشتن روح ملی در جامعه بیان شده اما افزایش مشارکت مردمی، جریان سازی فرهنگی، ارتقاء سطح آگاهی جامعه، احساس رضایت مندی مردم و دستیابی به اهداف راهبردی از جمله اهداف برگزاری مراسم است.

در واقع، صرف برگزاری مراسم در جمهوری اسلامی هدف نیست بلکه افزایش انسجام ملی و تعلق اجتماعی، فرهنگ سازی و همگن سازی آحاد جامعه از جمله کارکردهای مراسم و مناسبت است و این مولفه ها ارزش های جامعه را از نسلی به نسلی دیگر منتقل می کند.

آنچه مراسم های ملی و مذهبی در ایران را با جشن های ملی در سایر کشورها متمایز ساخته؛ مردمی بودن این مراسم است به این معنا که خود مردم، عهده دار برگزاری این مراسم و پرشورتر از نهادهای متولی برای برپایی این جشن ها هستند.

حضور پررنگ و یکپارچه نسل جوان و اقوام مختلف جامعه ایرانی در مراسم هایی چون ۲۲ بهمن، روز قدس ، ۱۳ آبان ماه روز مبارزه با استکبار جهانی و … مؤید این موضوع است که نهادهایی چون شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی در کنار مردم، مقدمات لازم برای برپایی این مراسم را برعهده دارند و ملت همیشه در صحنه ایران، خود برای برگزاری هرچه پرشور تر این جشن ها و مراسم زمینه سازی می کند.

مردم بعد جهانی حضورشان در راهپیمایی­ها و انعکاس گسترده مشارکت ملت از سوی رسانه های کشورهای خارجی را درک می کنند و با این حضور از یکسو دامنه تهدیدات را کاهش داده و از سوی دیگر با انسجام ملی، اتحاد خود را به نمایش می گذارند؛ آنچه از منظر علم سیاست، تهدیدزدایی و امنیت زایی تعریف می شود.

باید این واقعیت را پذیرفت که به برکت انقلاب اسلامی، برخی مناسبت ها از یک مسئله صرف جغرافیایی خاص به یک مسئله جهانی تبدیل شده و این، دستاورد بزرگی است که در سایه تدبیر امام راحل عظیم الشأن به دست آمد. نمونه عینی این مناسبت؛ نامگذاری آخرین جمعه ماه مبارک رمضان به نام روز جهانی قدس است که امروزه، در سراسر جهان اسلام و سایر کشورها، ملت های مسلمان با مشت هایی گره کرده، نابودی رژیم اشغالگر صهیونیستی را فریاد می زنند و با اعلام انزجار از غصب فلسطین، وحدت و یکپارچگی امت اسلامی در مقابل دشمنان را به رخ جهانیان می کشند، انسجامی که نمی توان نمونه ای از آن را در هیچ یک از ملل و اقدام جهان سراغ آورد.

 پانوشت ها ——————————————————————

(۱) : بیانات‌ مقام معظم رهبری در دیدار اعضای‌ شورای‌ هماهنگی‌ تبلیغات‌ اسلامی‌ و مسؤولان‌ ستاد برگزاری‌ دهه‌ فجر، ۱۱ دی ۶۹

(۲) : بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای شوراى هماهنگى تبلیغات اسلامى،‌ ۲۹ دی ۸۸

(۳) : همان