مقاله/ نقش و جایگاه شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی در نظام جمهوری اسلامی

نقش و جایگاه شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی در نظام جمهوری اسلامی

مجید رحمانی

کارشناس ارشد روابط بین الملل

چکیده:

انقلاب اسلامی ایران، با حضور کم نظیر مردمی و گفتمانی فرهنگی و ارزشی و اسلامی در بهمن ۱۳۵۷ به ثمر نشست و از همان روز نخست تا کنون، با مشارکت عموم مردم در عرصه های گوناگون همراه بوده است. پس از استقرار جمهوری اسلامی بعنوان مولود انقلاب اسلامی ، در مسیر عینیت بخشیدن به آرمانهای مقدس انقلاب اسلامی، همواره این پشتوانه مردمی؛ با حضور پر شور ، مؤثر و شگرف، نظام اسلامی را از بحرانها و فتنه های سیاسی ،امنیتی، نظامی و اقتصادی سربلند خارج کرده و فراتر از آن موجب تزریق خون تازه و روحیه نشاط امید در کشور شده است.

حضور مردم به عنوان رکن اصلی جمهوریت نظام اسلامی مورد توجه ویژه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای بوده و در قانون اساسی نیز ساز و کارهای ویژهای برای آن تدوین شده که مهمترین آن انتخابات متعدد است ، اما نظام جمهوری اسلامی ایران با ویژگی های منحصر بفرد سیاسی و با آرمانهای بلند الهی و جهانی نیازمند حضور و حمایت ویژه تری از سوی مردم بوده است.

لذا ضرورت و اهمیت وجود مجموعه بعنوان مرکزی برای تنویر افکار عمومی ، ترغیب ، بسیج و فراخوان عمومی مردم برای حضور در صحنه های انقلاب ، هماهنگی برای انجام وظایف نهادها و دستگاه ها و برگزاری مراسم هاو بزرگداشت ها و رخدادهای مهم کشور ، تعظیم شعائر ، پاسداری از دستاوردهای انقلاب و ارزش های آن ونیز اعلام مواضع مردمی و انقلابی نظام اسلامی بیش از پیش نمایان گشت.

واژگان:  شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی ، جمهوری اسلامی ایران، امام خمینی (ره) ، آیت الله خامنه ای

اهمیت و ماهیت تبلیغات

تبلیغ مقوله‌ای جدید نیست بلکه ریشه در زندگی اجتماعی انسانها دارد، از پیدایش انسان اجتماعی، تبلیغات نیز به صورت ساده و ابتدایی بوجود آمده و رشد کرده است اما نفوذ بسیار با اهمیت و دگرگون ساز و حساس تبلیغات در دنیای معاصر، حکایت از اعتبار و اهمیت سرشار آن دارد. تبلیغات در تحولات عمومی جهان، در همه فعالیت های بشری اعم از علمی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، شخصی و جمعی تأثیر عمده ای دارد.

تبلیغات درمفهوم عام آن در تمام تار و پود زندگی انسان ها و همه فعالیت های او رخنه کرده است. هیچ فرد، گروه و جامعه ای در جهان نمی تواند ادعا کند که تحت تأثیر جلوه هایی از انواع تبلیغات قرار ندارد و خواسته یا ناخواسته خود به نوعی مبلغ نباشد.

در مورد تبلیغات تعاریف مختلفی توسط اندیشمندان ارائه شده است اما بطور کلی تبلیغات جمع تبلیغ و به معنای ابلاغ و رساندن پیام است. در هر حال تبلیغات به منظور جهت دادن به جریانی است که زمینه های آن در بستر ذهن آرمیده است. تبلیغات تلاش برای ارائه آموزه ها، اعتقادات، ایده ها، دلایل، شواهد یا ادعاها برای تقویت هدفی یا مبارزه با ضد آن هدف می باشد.

تبلیغات طی گذر زمان تغییرات زیادی داشته و متناسب با پیشرفت‌های هر دوره ویژگی‌های خاص خود را دارا بوده است. در ابتدا تبلیغات به وسیله پیامهای شفاهی و به طریق چهره به چهره صورت می گرفته است و بعدها کتاب مهمترین وسیله نشر اطلاعات و تبلیغ گردید ، تبلیغات مذهبی به وسیله مساجد و منابر، کلیسا ها ، معابد و مدرسه و کتاب انجام گرفت. پیشرفت علوم و صنایع و هنر و تکنولوژی مدرن باعث شد تا تبلیغات به صورت مجهز به ابزار روز و شیوه های جدید در عرصه فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی درآید. امروزه مدیریت تبلیغات در دنیا جای بسیار بزرگی را اشغال می کند که شاید از جنبه مختلف مدیریت هم بزرگتر باشد.

اهمیت تبلیغات اسلامی

تبلیغات در عمل گاهی مقدس و مشروع تلقی می شود این در حالی است که کاربرد آموزشی و ترویج مطالب اخلاقی ، مذهبی و علمی داشته باشد. تمام ادیان الهی، بویژه اسلام روش دعوت خویش را بر پایه آگاه سازی انسان ها استوار کرده اند و در عین بیان آشکار حق و باطل و تبیین سعادت و شقاوت آدمی، انتخاب ایمان یا کفر را بر عهده انسان نهاده اند. اسلام با تبلیغ، نشر پیدا کرد و با تبلیغ مبلغان وارسته پیام آن به گوش جهانیان و همه مردمان رسید. قرآن کریم برترین نقش و رسالت پیامبران را بشارت دادن مردمان به آثار پر ارج و سعادت بخش ایمان در زندگی دنیا و آخرت و انذار دادن آنان از آثار مخرب کفر و فساد دانسته است « وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاَّ کَافَّهً لِلنَّاسِ بَشیراً وَ نَذیراً» [سوره سبأ، آیه۲۸] بر این اساس ارائه آگاهی و تبلیغ حقیقت (به معنای رساندن آن حقیقت به گوش و دل مخاطبان) در فرهنگ دینی از اهمیت بسیاری برخوردار است.

تبلیغات در نظام اسلامی

پر واضح است که شکل و محتوای تبلیغات هر جامعه ای با ایدئولوژی و باورهای حاکم بر آن نسبتی مستقیم دارد. در نظام اسلامی تبلیغات باید از رنگ و بوی تعالیم اسلامی برخودار باشد به گونه ای که بتوان فرم و محتوای تبلیغ را برآمده از تعالیم اسلامی دانست و به آن احتجاج کرد. در نظام جمهوری اسلامی تبلیغات علاوه بر عناصر انسانی و فراگیر امر تبلیغ، می باید بر اصول برآمده از متن تعالیم اسلامی بوده و نشانگر محتوای نظام اسلامی باشد. تبلیغات در نظام اسلامی بیش از هر چیز بر دو مؤلفه استوار است، دو مؤلفه ای که در اندیشه تابناک امام خمینی(س) به خوبی تبیین شده است : تبلیغ صحیح و اخلاق صحیحِ تبلیغ.

امام خمینی(ره)بنیانگذار انقلاب اسلامی در زمینه جایگاه و اهمیت تبلیغات می‌فرماید: «مسأله‌ی تبلیغات یک امر مهمی است که می‌شود گفت در دنیا در رأس همه‌ی امور قرار گرفته است و دنیا بر دوش تبلیغات است. بالاتر چیزی که می‌تواند این انقلاب را در این‌جا به ثمر رساند و در خارج صادر کند، تبلیغات است.»(صحیفه‌ی نور، ج ۱۴، ص ۴۱ و ۴۴)  «در این موقع حساس، که جمهورى اسلامى و اسلام عزیز مورد تهاجم تبلیغاتى رسانه‏هاى گروهى مرتبط با قدرتهاى بزرگ و وابستگان آنان قرار گرفته‏ است و آنان در باطل خود آن فعالیتها و تبلیغات وسیع را به راه انداخته‏اند، ما و شما و همه طرفداران اسلام براى حق خود باید به این حربه برّنده روز مجهز باشیم؛ و چهره واقعى اسلام و جمهورى اسلامى را در داخل، و بیشتر در خارج، در معرض شناخت همگان درآوریم. و این وظیفه الهى و انسانى بر عهده ماست.» (صحیفه امام، ج‏۱۶، ص۳۷۱-۳۷۰)  «تبلیغات صحیح در آنچه که هست، هیچ مبالغه نکنید. ما متاعمان یک متاعی است که محتاج مبالغه نیست … مسایل اسلامی هم همانطوری که هست و آن چیزی که ملت ما از اول خواست، او بوده است و حالا هم همان را تعقیب می کند و ان شاء ا… بعدها هم دنبال همین معناست و به پیش خواهد برد، در تبلیغات تان همین معانی را در خارج منعکس کنید، بعدها هم باید ادامه بدهید.» (صحیفه نور، ج ۱۴، ص ۵۹)

لزوم ایجاد شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی

پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ و استقرار حکومت جمهوری اسلامی ایران، موضوع همکاری مردم در عرصه‌های گوناگون مورد توجه ویژه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و دیگر دست اندرکاران کشور قرار گرفت و به منظور مشارکت مردمی در امور و روشن کردن نقشه ها و ترفند ها و برنامه های دشمنان و آگاه سازی و روشنگری و تبیین جهت گیری ها در عرصه های گوناگون جهت مشارکت و همکاری مردم، ضرورت ایجاد نهادی را در این راستا لازم می نمود، تا ضمن گسترش فرهنگ دینی و انقلابی به برنامه‏ریزی، سازماندهی، راهبری و هماهنگی در اجرای مراسم رسمی و عمومی کشور و نیز مراسم ضروری و فوریتی بپردازد.

از مهمترین ضرورتهای کارکردی تشکیل چنین نهادی را می توان در اهداف آن درج شده در اساسنامه مصوب هیئت دولت در سال ۱۳۸۸ملاحظه کرد که بشرح ذیل می باشد.  ۱٫ ایجاد بستر مناسب جهت تعظیم شعائر و ایام‌الله، تعمیق باورها، ارزشها و ترویج فرهنگ انقلابی، افزایش انگیزه مشارکت مردم در برگزاری مراسم. ۲٫ زنده نگاه داشتن و نکوداشت مناسبتهای انقلاب اسلامی به منظور تجدید میثاق باآرمانهای انقلاب اسلامی.   ۳٫ اشاعه فرهنگ دینی و انقلابی و تثبیت و تعمیق آن در بین اقشار مختلف جامعه به ویژه نسل جوان از طریق برگزاری مراسم و استفاده بهینه از ظرفیتهای آن. ۴٫ برگزاری مراسم عمومی در داخل و خارج از کشور به منظور بزرگداشت مناسبتهای جهان ۵٫ اسلام با همکاری مراجع ذی‌ربط مانند وزارت امور خارجه و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی. ۶٫ تقویت و تحکیم ارزشها و ارکان انقلاب اسلامی و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و تحقق آرمانهای حضرت امام خمینی (ره) و رهبری نظام. (پایگاه اطلاع رسانی دولت)

در بررسی اجمالی رئوس وظایف شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی نیز می توان به ضرورتهای دیگر این نهاد انقلابی عمومی غیردولتی اشاره نمود که عبارتند از: الف ـ اتخاذ تدابیر، سیاستها و خط‌مشی‌ها و تنظیم تقویم مناسبتهای سالیانه و تدوین برنامه برای هر یک از مناسبتها به منظور حسن اجرای تمامی مراسم و مناسبتهای عمومی و رسمی کشور. ب ـ ایجاد هماهنگی و جلب مشارکت نهادها و دستگاههای مؤثر فرهنگی ـ تبلیغی و تشکل‌های مردمی برای برگزاری هر چه بهتر مراسم و مناسبتها. پ ـ سازماندهی و مدیریت برگزاری مراسم و مناسبتهای کشور در چارچوب وظایف و اهداف شورا. ت ـ تشکیل ستادهای برگزاری مراسم و مناسبت‌های عمومی و رسمی کشور به منظور تحقق مأموریتهای شورا. ث ـ برنامه‌ریزی و اقدامات لازم جهت تأمین منابع و امکانات مورد نیاز. ج ـ انجام پژوهش و مطالعات راهبردی و کاربردی در موضوعات مرتبط با وظایف شورا. چ ـ نظارت و ارزیابی عملکرد دستگاهها و نهادهای همکار در اجرای مراسم و اعلام نتایج به مراجع ذی‌ربط. ح ـ اعلان مواضع در موقعیتها و شرایط ویژه (با هماهنگی مبادی ذیربط)

جایگاه قانونی شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی

با توجه به ضرورتهای بیان شده، شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی در ۱۲ مرداد ۱۳۵۹ به پیشنهاد جمعی از چهره های برجسته فرهنگی و مذهبی و با موافقت حضرت امام خمینی (ره) تأسیس شد. این شورا تحت نظارت نماینده ولی فقیه و با مشارکت نهادهای انقلاب اسلامی ودستگاه های مختلف که عمدتاً در حوزه های تبلیغی ، ارتباطی، فرهنگی و اطلاع رسانی فعالیت دارند مأموریت ها و وظایف خود را انجام می دهند.

شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی بر اساس مصوبه مجلس محترم شورای اسلامی در فهرست نهادهای عمومی غیردولتی قرار گرفته و برابر بخشنامه ریاست محترم جمهوری اسلامی وقت (۱۳۶۹) مسئولیت برنامه ریزی، هماهنگی، سیاستگذاری، نظارت و اجرای مراسم رسمی و منا سبت‏های عمومی نظام جمهوری اسلامی ایران را عهده دار می باشد.

 اساسنامه نهایی شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی که در ۲۸ آذر ماه ۱۳۸۸ از سوی هیات دولت تصویب شد، شورا به عنوان نهاد عمومی غیردولتی به منظور ساماندهی و مدیریت برگزاری مراسم ملی و عمومی و رسمی کشور و بهره‌گیری از ظرفیت نهادهای فرهنگی و مردمی بر پایه اهداف و وظایفی که در اساسنامه برای آن آمده است، فعالیت نماید.

نتیجه گیری:

در پایان این نگارش جهت تبیین ضرورت و اهمیت جایگاه شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی به بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت ا… العظمی خامنه ای (مدظله العالی) در ملاقات مسئولان شورا با ایشان در ۱۲ دی ماه ۱۳۶۹ و ۲۹ دی ۱۳۸۸ اشاره می گردد:

«البته اگر ما این شورای هماهنگی را نداشتیم بی شک ناسازگاری ها و اشکالات فراوانی را در ایجاد، اداره و راه اندازی مراسم مختلف شاهد بودیم. به حمدا… این شورا تشکیل شد و به همین دلیل هم این شورا باید بماند…»۱۲/۱۰/۶۹

«شوراى هماهنگی تبلیغات یکى از کهن‌ترین و پرسابقه‌ترین نهادهاى نظام جمهورى اسلامى است. این اهمیت دارد که یکدستگاهى بر اساس یک نیاز واقعى و صادقانه در کشور به وجود بیاید و در طول سالیان متمادى، با تحولات گوناگون، آن نیاز را همواره مورد نظر داشته باشدو حق عمل و اقدام را به جا بیاورد.»  «شناختن موقعیت، فهمیدن نیاز، حضور در لحظه‌ى مناسب و مورد نیاز؛ این اساس کار است که مؤمن باید این را هم با خود همراه داشته باشد تا بتواند وجودش مؤثر بشود؛ آن کارى را که باید انجام بدهد، بتواند انجام بدهد. خوب،الحمدلله شوراى هماهنگى تبلیغات این خصوصیت را داشته است، نشان داده است؛ هم در دهه‌ى اول، در اوضاع و احوالگوناگون آن دهه – در دوران دفاع مقدس، قبل از دفاع مقدس، بعد از دوران دفاع مقدس – هم بعد از رحلت امام در مناسبت هاى مختلف که قله‌ هائى را درتاریخ ما به وجود آورد. یکى از این قله‌هاى فراموش نشدنى، همین نهم دى امسال بود.» (پایگاه اطلاع دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای،‌ پایگاه اطلاع رسانی، ۲۹/۱۰/۱۳۸۸)

پر واضح است که شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی در طول سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون در جهت ایجاد همبستگی بین تشکل ها و جناح های مختلف سیاسی برای برگزاری مراسم و آیین های بزرگداشت و ایجاد تمهیدات لازم به منظور حضور مستمر مردم در صحنه و پاسداری از دستاوردهای انقلاب و ارزش های آن ونیز اعلام مواضع نظام جمهوری اسلامی ایران و اقدام جهت دفع فتنه و بحران های متعدد ، نسبت به سیاست های استکبار جهانی و بالاخره تعظیم شعائر، نقش برجسته ای را ایفا کرده است.  البته بنظر می رسد که با توجه به اهداف عالیه شورا و منویات امام (ره) و رهبری معظم (حفظه الله) می بایست توسعه در امکانات و دامنه عملکردهای آن صورت پذیرد.