نگاهی به آیین های عزاداری محرم در استان گیلان

مراسم سوگواری و عزاداری ماه محرم در گیلان با آئین‌های ویژه و خاصی برگزار می‌‌شود که حکایت از ارادت خاص گیلانیان به امام حسین(ع) دارد.

محرم و صفر در نزد مسلمانان به‌ویژه مردم ایران، دو ماه خاص برای عزاداری است و هر ساله مردم در مناطق مختلف با آداب و آیین‌های خاص به استقبال محرم می‌رود و در گوشه گوشه ایران اسلامی شاهد برپایی آیین‌هایی هستیم که حکایت از ارادت خاص ایرانیان به امام حسین(ع) و اهل بیت(ع) دارد.

به واقع، عزاداری محرم با فرهنگ‌ها و آداب مناطق مختلف کشور آمیخته شده و در هر گوشه‌ای از ایران اسلامی این آیین به سبک و سیاق خاص خود برگزار می‌شود. در گیلان نیز با شروع محرم، مردم مناطق مختلف استان با آداب و آیین‌های خاص به استقبال محرم رفته و به عزاداری می‌پردازند. گرچه دو سالی است که شیوع کرونا موجب شده تا این آیین‌ها به صورت محدود برگزار شود، اما مراسم روضهخوانی در جای جای استان برگزار شده و در همه جای شهر محرم به خوبی نمایان است.

قرن‌هاست مردم این سرزمین محرم را با آیینهای کهن خود پاس میدارند از طشت گذاری در آستارا تا آیین علم بندی ماسوله، چهل منبر لاهیجان تا تعزیه عشورای ضیابر، کرنانوازی رودسر، یازدهم محرم، علم واچینی شاه شهیدان، که به بررسی آداب و رسوم محرم در برخی از شهرهای استان می‌پردازیم.

.

.

طشت گذاری

در آیین سنتی طشت ‌گذاری که بیشتر در شهرهای آستارا و تالش برگزار می‌شود، عزاداران سیدالشهدا (ع) با پوشیدن لباس سیاه و سینه زنی و طی آیینی سنتی، با قرار دادن نمادین یک طشت مسی در جایگاه ویژه‌ای از خیمه‌گاه حضرت ابوالفضل العباس (ع) عزاداری‌های ماه محرم را آغاز می‌کنند.

این طشت‌ها که اغلب بر دوش ریش سفیدان محله حمل می‌شود تا پایان عزاداری‌ها که با شمع‌های روشن احاطه شده است، در محل قرار می‌گیرد و عزاداران به قصد تبرک و شفا گرفتن از آن آب می‌نوشند.

.

.

علم بندی

علم بندی آغاز مراسم سوگواری و عزاداری حسینی در گیلان است که در نخستین روزهای ماه محرم برگزار می‌شود. در این مراسم علم را که نماد عزاداری سالار شهیدان، امام حسین (علیهم السلام) و از نشانه‌های مهم کربلاست از مساجد بیرون آورده و غبارروبی می‌کنند و در گوشه‌ای از مسجد قرار می‌دهند و شرکت کنندگان با برگزاری مراسم سینه زنی در غم شهادت امام حسین (علیه السلام) به عزاداری می‌پردازند.

معروف ترین مراسم علم بندی در شهرک تاریخی ماسوله و با پذیرایی از سوگواران حسینی از اقصی نقاط کشور در روز ششم محرم برگزار می‌شود، مراسمی که امسال به دلیل وضعیت قرمز کرونایی گیلان و برای حفظ سلامت مردم لغو شده است.

در ابتدای این مراسم بنا بر سنت همیشگی، عزاداران بر روی بام‌ها و حیاط مساجد محله‌ها، سنج‌ها را بهم می‌کوبند و در شیپیورها می‌دمند تا اهالی محله‌ها و عزاداران چهار دسته شهر را دور هم جمع کنند. دسته‌های سینه زنی یکی پس از دیگری وارد شهرک شده و نوحه «ای اهل علم میر علمدار نیامد/ میر علمدار کو / حضرت عباس کو/ میرعلمدارکو» سر می‌دهند و به ترتیب وارد صحن امامزاده عون بن علی شده و علم های مساجدشان را که با پارچه‌هایی به رنگ سبز و مشکی آراسته شده است را از قدیمی ترین علمدار و بزرگ شهر تحویل می گیرند.

.

.

چهل منبر لاهیجان

«چهل منبر» آیین کهن مردم شهر لاهیجان در ماه محرم است که سالیان سال و به نقلی از دوران صفویه، هر سال در تاسوعای حسین در محله‌های قدیمی این شهر چون  پرده‌سر، خمیرکلایه، خیابان حکیم فیاض، آقاسید محمد، یحیی آباد و گابنه برگزار می‌شود. این آیین باید بر در خانه چهل سید بزرگوار برگزار می‌شد که به مرور زمان تغییر یافت و امروزه بر در خانه‌هایی که در طول سال مراسم روضه‌خوانی دایر کردند و یا خود از این مراسم حاجت روا شده‌اند برگزار می‌شود.

هرفردی که نذر چهل منبر دارد با چهل شمع و چهل خرما به چهل خانه یا مسجدی که منبری در جلویش برپاست می‌رود و صاحب خانه دعای برآوردن حاجات را برایشان می‌خواند و شخص دارای نذر، دانه‌ای خرما در ظرف می‌گذارد و شمعی در آتش انداخته و مقداری برنج بر می‌دارد و به منبری دیگر می‌رود و این مراسم تا چهل منبر ادامه می‌یابد و در پایان فرد حاجتمند برنج جمع‌آوری شده را به قصد برآورده شدن حاجت با خود به خانه برده و با برنج موجود در خانه می‌آمیزد و فردای آن روز می‌خورد.

.

.

تعزیه عاشورای ضیابر

همزمان با روز عاشورا و شهادت اباعبدالله الحسین(ع) تعزیه سنتی روز عاشورا با حضور حداکثری آحاد مختلف مردم در ضیابر برگزار می‌شود. این تعزیه از ۲۵۰ سال گذشته تاکنون در ضیابر برگزار می‌شود و در منزل مرحوم رضوی به اتمام می‌رسد.

در تعزیه در حال حرکت عاشورای حسینی ضیابر، حرکت سیدالشهدا (علیه‌السلام) از مدینه تا مکه، مکه تا کربلا و کربلا تا شام به تصویر کشیده می‌شود و حجله‌گاه و خیمه‌های تزئین شده نشانه حرکت سیدالشهدا از مدینه است.

حضرت ابالفضل (علیه‌السلام)، حضرت قاسم، حضرت علی اکبر، حضرت عبدالله، عون و جعفر و … در این تعزیه نقش آفرینی می‌کنند، بزرگان ضیابر از جمله اجداد آیت‌الله ضیابری و آیت‌الله عبدالوهاب صالح ضیابری در زمان‌های خیلی دور به نجف رفته‌اند و این تعزیه را از آنجا به این دهستان آورده‌اند و در روز عاشورا پیاده کرده‌اند./ شبستان